احمد بن صالح یمنی
صفی الدّین احمد بن صالح یمنی (۱۰۲۹- ۱۰۹۲ق)، معروف به اِبْن اَبی الرِّجال، مورخ، فقیه، ادیب، شاعر، قاضی و خطیب صنعاء و از عالمان زیدی یمن بود. وی به خدمت امامِ زیدی متوکل علی الله اسماعیل بن قاسم (۱۰۱۹-۱۰۸۷ق) درآمد و به مقام منشی‌گری متوکل و خطیبی صنعاء رسید.
زندگی‌نامه
ابن ابی الرجال در شَبّط واقع در اُهْنوم (مغرب صنعاء) متولد شد. گفته‌اند نسبش به خلیفه دوم عمر بن خطاب می‌رسد. اِبْن اَبی الرِّجال از عالمان شیعی زیدی یمن بود.
او در شهرهای شِهاره (اهنوم)، صَعده، تَعِز، اَب، حَرجه و صنعاء از عالمان و فقیهان و محدّثان زیدی، مالکی و شافعی چون امام محمّد بن قاسم، سید ابراهیم بن محمّد مؤیدی، سید عزّالدّین ابن دُرَیب، سید محمّد بن حسن بن قاسم، قاضی احمد بن سعدالدین مستوری، قاضی ابراهیم بن یحیی سُحولی و دیگران حدیث و فقه آموخت و از برخی از آنان اجازه روایت گرفت.
ابن ابی الرجال در شهرهای صنعاء، شهاره و صعده صاحب حوزه درس شد. وی آن قدر شهرت یافت که امام زیدی متوکل علی الله اسماعیل بن قاسم (۱۰۱۹-۱۰۸۷ق /۱۶۱۰-۱۶۷۶م) او را به خدمت خود خواند و به مقام منشی گری خویش و خطیبی صنعاء گماشت. ابن ابی الرّجال تا پایان زندگی متوکل در این مقام باقی بود.
تخصص‌های علمی
ابن ابی رجال از محقّقان و نویسندگان بنام روزگار خویش بود و آثار متنوّعی در تاریخ، تفسیر، کلام، ادب و فقه پدید آورده است. با اینکه تحصیل و تخصص عمده او در فقه و حدیث بود و از عالمان دین شمرده می‌شد، بیش از همه به تاریخ دلبستگی داشته و چند اثر در این زمینه پدید آورده است.
آثار
- مشهورترین نوشته او که مایه شهرت وی گردیده کتاب مطلع البدور و مجمع البحور در تاریخ است. این کتاب شرح حال بیش از ۱۳۶۰ تن از علما و ائمه و رؤسای یمن را دربردارد. این اثر به گفته محبی در ۷ مجلد است و به گفته شرف الدین از مهم‌ترین تراجم بزرگان زیدی است و بسیاری از تاریخ نگاران اخیر به آن استناد کرده‌اند. ظاهراً این کتاب تاکنون چاپ نشده، اما نسخه‌های خطی آن در کتابخانه جامع کبیر شهر صنعا و موزه بریتانیا و برخی کتابخانه‌های دیگر موجود است و آقا بزرگ نسخه‌های بخش‌هایی از آن را دیده است.
- عمر کُحاله از کتاب دیگر او با عنوان معجم فی رجال الزّیدیه یاد می‌کند.
- کتاب دیگر او در همین زمینه تیسیر الاعلام بتراجم ائمة التفسیر الاعلام است که در شرح احوال مفسّران زیدی است.
- اثر دیگر او شرحی است بر کتاب المُشجَّر تألیف ابن جلال که در تاریخ امان زیدی است و نسخه‌ای از آن در کتابخانه آمبروزیانا در میلان موجود است.
ابن ابی الرّجال آثار دیگری نیز دارد که از جمله آنهاست:
- اعلام المُوالی بکلام ساداتة الاعلام المَوالی.
- تفسیر (تیسیر) الشریعة لوارد الشریعه که نسخه خطی آن در موزه بریتانیاست.
- الریاض الندیة فی ان الفرقة الناجیة هم الزّیدیه، که نسخه خطی آن در کتابخانه آمبروزیانا موجود است.
- الموازین الرّجیحة للبراهین الصحیحة که شرحی بر کتاب العقیدة الصحیحه تألیف امام متوکل اسماعیل است و نسخه‌ای از آن در کتابخانه آمبروزیاناست.
- مجالس التفهیم.
- حیاة الروح فی الاستدلال بشهادة النَبّی.
- مجاز من اراد الحقیقة من مراد حماة الحقیقه.
- نبذة فی تراجم مختصرة لبعض المؤلفین من ائمة الزیدیه...
پانویس
- ↑ شوکانی، محمد، البدر الطالع، ج۱، ص۵۹
- ↑ (1 EI)
- ↑ شوکانی، محمد، البدر الطالع، ج۱، ص۵۹؛ محبی، محمد امین، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۱، ص۲۲۰
- ↑ محبی، محمد امین، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۱، ص۲۲۰؛ سید، فؤاد، مصادر تاریخ الیمن، ص۲۴۳؛ ۲ EI
- ↑ محبی، محمد امین، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، جلد ۱، ص۲۲۰؛ فهرس الکتب العربیه التی وردت للدار، ج۸، ص۲۴۱
- ↑ محبی، محمد امین، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۱، ص۲۲۰
- ↑ شرف الدین، احمد حسین، تاریخ الیمن التقافی، ج۴، ص۲۴۱
- ↑ فهرست مخطوطات مکتبة الجامع الکبیر، ج۴، ص۱۸۱۰-۱۸۱۱
- ↑ ریو، ص۱۵۸
- ↑ سید، فؤاد، فهرست المخطوطات المصوره، ج۲ (۳)، ص۲۸۰
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۲۱، ص۱۵۳
- ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱، ص۲۵۳
- ↑ سید، فؤاد. فهرست المخطوطات المصوره، ص۲۲۴
- ↑ ریو، ص۱۴۰, ص۱۳۹
- ↑ 2 EI
- ↑ 2 EI
- ↑ فهرست مخطوطات مکتبة الجامع الکبیر، ج۲، ص۷۲۷
- ↑ فهرست مخطوطات مکتبة الجامع الکبیر، ج۲، ص۶۰۴
- ↑ II ,S, GAL, ص۵۶۱
- ↑ سید، فؤاد، مصادر تاریخ الیمن، ص۲۴۴
منابع
- آقابزرگ، الذریعه.
- سید، فؤاد. فهرست المخطوطات المصوره، قاهره، ۱۹۵۹م.
- همو، مصادر تاریخ الیمن، قاهره، ۱۹۷۴م.
- شرف الدین، احمد حسین، تاریخ الیمن التقافی، قاهره، ۱۹۶۷م.
- شوکانی، محمد، البدر الطالع، قاهره، ۱۳۴۸ق.
- فهرس الکتب العربیه التی وردت للدار، ۱۹۳۰-۱۹۳۷، قاهره، ۱۹۴۲م.
- فهرست مخطوطات مکتبه الجامع الکبیر، به کوشش احمد عبدالرزاق رقیحی و دیگران، یمن، ۱۹۸۴م.
- کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
- محبی، محمد امین، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، بیروت، دارصادر.
- منجّد، صلاح الدین، فهرست المخطوطات العربیه بمکتبه الامبروزیانا بمیلانو، بیروت، ۱۹۸۰م.
- EI 1.
- EI 2.
- GAL, S.
- Rieu, Charles, Supplement to the Catalogue of the Arabic Manuscripts in the British Museum, London, 1894.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: